Schermgedrag en de impact op ademhaling, herstel en behandeling: Een oproep aan fysiotherapeuten

In de huidige digitale wereld is schermgebruik niet meer weg te denken. We gebruiken onze smartphones, laptops en andere apparaten gedurende grote delen van de dag, vaak zonder ons bewust te zijn van de fysieke en mentale effecten die dit heeft. Toch nemen we bij het opstellen van een anamnese meestal geen vragen op over schermgebruik, terwijl dat even belangrijk zou kunnen zijn als eet-, drink-, slaap- en rookgewoonten. Fysiotherapeuten en andere medische professionals staan voor de uitdaging om de impact van schermgedrag mee te nemen in hun behandelingen, omdat het bewijs van de invloed ervan op ademhaling, stress en nachtrust groeiend en zorgwekkend is.

Schermgebruik en de effecten op de ademhaling

Onderzoek heeft aangetoond dat langdurig schermgebruik onze houding en ademhalingspatronen negatief beïnvloedt. De moderne levensstijl, waarin veel tijd wordt doorgebracht met het voorovergebogen zitten voor schermen, leidt tot een aantal fysieke veranderingen. Een van de meest voorkomende is de “tech neck” of “forward head posture,” waarbij het hoofd naar voren hangt, de schouders naar voren buigen en de rug kromt. Deze houding is niet alleen slecht voor de wervelkolom, maar verstoort ook de ademhaling, omdat de borstkas minder ruimte heeft om volledig uit te zetten, wat leidt tot oppervlakkig ademen en een vermindering van de longcapaciteit.

Studies laten zien dat zware schermgebruikers een afname in Peak Expiratory Flow (PEF) kunnen ervaren, wat een maat is voor de maximale snelheid waarmee iemand kan uitademen. Dit effect, gecombineerd met de reeds verstoorde ademhalingspatronen door houding, kan op de lange termijn leiden tot chronische ademhalingsproblemen. Het zou daarom essentieel moeten zijn dat fysiotherapeuten tijdens hun behandelingen niet alleen aandacht besteden aan de mechaniek van de ademhaling, maar ook bewust vragen naar het schermgebruik van hun cliënten. De vraag is simpel, maar het kan een grote invloed hebben op de effectiviteit van hun behandelingen.

Het fenomeen van “Screen Apnea”

Een nog minder besproken, maar zeer relevant fenomeen is ‘screen apnea’. Dit is een term die voor het eerst werd geïntroduceerd door Linda Stone in 2007 en verwijst naar het onbewust inhouden of oppervlakkiger ademen tijdens het gebruik van schermen. Veel mensen ervaren dit zonder het te beseffen; ze houden hun adem in tijdens het lezen van e-mails of het scrollen door sociale media, vaak in een stressreactie op wat ze op het scherm zien. Screen apnea kan op zijn beurt leiden tot een vermindering van de zuurstofopname, verhoogde stressniveaus en verminderde concentratie.

Dit onbewuste ademhalingspatroon kan bijzonder schadelijk zijn voor cliënten die al ademhalingsproblemen hebben. Fysiotherapeuten die werken met cliënten die lijden aan stress-gerelateerde klachten, slaapproblemen of ademhalingsstoornissen, zouden screen apnea moeten overwegen als een factor die de ademhalingspatronen van hun cliënten beïnvloedt. Bewustwording van dit fenomeen kan helpen om ademhalingsoefeningen gerichter en effectiever in te zetten, om zo gezonde ademhalingspatronen te herstellen en het welzijn van de cliënt te verbeteren.

Schermgebruik en het effect op stress en nachtrust

Naast het directe effect van schermgebruik op de ademhaling, is het bewezen dat overmatig schermgebruik bijdraagt aan verhoogde stressniveaus en een slechte nachtrust. Vooral het gebruik van schermen vlak voor het slapengaan kan een verstoring veroorzaken in het circadiaanse ritme, omdat het blauwe licht van de schermen de productie van melatonine onderdrukt, een hormoon dat essentieel is voor het reguleren van de slaap-waakcyclus. Hierdoor vallen mensen moeilijker in slaap, slapen ze minder diep en worden ze vaker wakker gedurende de nacht. Dit heeft niet alleen een directe invloed op hun algehele gezondheid, maar ook op hun herstelvermogen en energieniveaus.

Fysiotherapeuten zouden cliënten moeten adviseren om hun schermtijd, vooral voor het slapengaan, drastisch te verminderen. Dit zou deel uit moeten maken van een bredere benadering van stressmanagement en herstel, die ademhalingsoefeningen combineert met bewustwording van schermgewoonten. Een verminderde schermtijd kan niet alleen leiden tot betere slaap, maar kan ook helpen bij het verbeteren van de concentratie en de gemoedstoestand van cliënten, wat de effectiviteit van fysiotherapiesessies aanzienlijk kan vergroten.

Het effect op de behandelingsuitkomsten

Een ander belangrijk aspect van schermgebruik dat fysiotherapeuten moeten overwegen, is het effect ervan op de algehele behandelingsuitkomst. Cliënten die vlak voor of direct na een behandeling hun telefoon intensief gebruiken, zijn vaak niet volledig aanwezig in het moment. Ze nemen mogelijk niet alle informatie op die tijdens de behandeling wordt gegeven, of vergeten adviezen sneller, wat kan leiden tot minder effectieve resultaten. Het constante schakelen tussen schermen en de behandeling kan zorgen voor een versplinterde aandacht, waardoor cliënten minder goed kunnen herstellen en hun lichaam minder goed reageert op de behandeling.

Dit wordt versterkt door het feit dat schermen vaak fungeren als stressfactoren. Of het nu gaat om werkgerelateerde e-mails, sociale media of het nieuws, schermen kunnen een bijna constante bron van stress zijn voor cliënten. Door hen bewust te maken van de negatieve impact van schermgebruik op hun behandeling, kunnen fysiotherapeuten helpen om een omgeving te creëren waarin cliënten niet alleen fysiek, maar ook mentaal kunnen herstellen. Het invoegen van eenvoudige vragen over schermgebruik in de anamnese kan een eerste stap zijn naar meer bewustzijn en een effectiever behandelproces.

Ademhalingsoefeningen als tegenwicht voor schermgebruik

Om de negatieve impact van schermgebruik tegen te gaan, kunnen ademhalingsoefeningen worden ingezet als een eenvoudige maar krachtige interventie. Oefeningen zoals diafragmatische ademhaling, ballonademhaling en box breathing kunnen helpen om de ademhalingsspieren te versterken, de longcapaciteit te vergroten en de geest te kalmeren. Deze oefeningen zijn effectief in het herstellen van gezonde ademhalingspatronen die vaak verstoord worden door langdurig schermgebruik.

Fysiotherapeuten zouden deze oefeningen niet alleen moeten voorschrijven aan cliënten die last hebben van stress of ademhalingsproblemen, maar ook aan degenen die intensief schermgebruik rapporteren. Door regelmatig ademhalingsoefeningen te doen, kunnen cliënten hun ademhaling resetten en hun lichaam helpen om de negatieve effecten van schermgebruik te neutraliseren.

Uit de Nature-studie blijkt dat het beperken van recreatief schermgebruik significant bijdraagt aan een verbetering van het algehele mentale welzijn en de gemoedstoestand van volwassenen. Deelnemers in de interventiegroep, die hun schermtijd terugbrachten tot minder dan 3 uur per week, rapporteerden een toename van hun welzijn op de WHO-5 Well-Being Index met 8.48 punten (Cohen’s d: 0.72), wat een groot effect vertegenwoordigt . Dit benadrukt het belang van bewuste schermtijdbeperking, vooral in combinatie met fysieke en ademhalingsoefeningen, voor zowel mentale als fysieke gezondheid.

Conclusie: Kom meer leren en ontdek de juiste oefeningen

Schermgebruik is een integraal onderdeel geworden van ons dagelijks leven, maar de effecten ervan op onze gezondheid, ademhaling en herstel worden nog vaak over het hoofd gezien. Fysiotherapeuten spelen een cruciale rol in het bewustmaken van hun cliënten over de impact van schermgebruik en hoe dit hun behandelingsresultaten kan beïnvloeden. Door simpele vragen over schermgedrag toe te voegen aan de anamnese en gerichte ademhalingsoefeningen voor te schrijven, kunnen fysiotherapeuten bijdragen aan een betere ademhaling, verbeterd herstel en een verhoogde effectiviteit van de behandeling.

Bent u fysiotherapeut of medisch professional en wilt u meer leren over hoe u het adresseren van schermgedrag en ademhaling kunt integreren in uw behandelingen? Neem deel aan onze fysieke scholingsdag “Toegepaste Ademfysiologie” op 16 januari 2025, geaccrediteerd met 6 punten door het Kwaliteitshuis Fysiotherapie. Tijdens deze scholing krijgt u fundamenteel inzicht in de complexe werkingsmechanismen van de ademhaling, in relatie tot het bewegingsapparaat en met een focus op preventie en herstel.

Meer informatie en inschrijving: https://ademfysiologie.nl/scholingsdag-toegepaste-ademfysiologie-voor-fysiotherapeuten/.

Referenties:
Jung SI, Lee NK, Kang KW, Kim K, Lee DY. The effect of smartphone usage time on posture and respiratory function. J Phys Ther Sci. 2016 Jan;28(1):186-9. doi: 10.1589/jpts.28.186. Epub 2016 Jan 30. PMID: 26957754; PMCID: PMC4756000.

Dareh-Deh HR, Hadadnezhad M, Letafatkar A, Peolsson A. Therapeutic routine with respiratory exercises improves posture, muscle activity, and respiratory pattern of patients with neck pain: a randomized controlled trial. Sci Rep. 2022 Mar 9;12(1):4149. doi: 10.1038/s41598-022-08128-w. PMID: 35264713; PMCID: PMC8907211.

Pedersen, J., Rasmussen, M.G.B., Sørensen, S.O. et al. Effects of limiting digital screen use on well-being, mood, and biomarkers of stress in adults. npj Mental Health Res 1, 14 (2022). https://doi.org/10.1038/s44184-022-00015-6