Over kou, bruin vet en de vergeten kunst van in balans zijn met je bioritme
Stel je voor: je wordt wakker zonder wekker. Geen snooze-knop, geen paniek om de dag op tijd te beginnen. Je ogen gaan vanzelf open, ergens rond vijf uur ‘s ochtends. Je voelt je helder, wakker, klaar om de dag te beginnen.
Voor veel mensen klinkt dit als een sprookje. Maar bij een kleine groep mensen is het realiteit. Niet omdat ze een dure slaaptracker dragen of een ochtendcursus hebben gevolgd, maar omdat ze iets doen wat verrassend weinig kost: ze gaan elke week een paar keer onder in ijskoud water.
Ruim vier jaar geleden begon ik met regelmatig het koude water op te zoeken in de wintermaanden: 2-3 minuten in het koude water met focus op mijn ademhaling. Dit deed van alles met me: Ik voelde me energieker, had minder last van spierpijn, meer zin in trainen, en ik merkte dat ik minder kleren aan ging doen. Mijn meest bijzondere observatie was dat ik in die periode ook steeds gemakkelijker ‘s ochtends rond vijf uur of half zes uit bed stapte. Zonder wekker, met goede energie, en direct scherp, wakker en klaar voor de dag. Maar hoe kwam dit precies? Dit besloot ik in dit artikel te onderzoeken.
In 2021 publiceerde een groep Deense onderzoekers een bijzondere studie in Cell Reports Medicine. Ze onderzochten jonge mannen die regelmatig aan winterzwemmen doen — korte duiken in koud water, meestal gevolgd door een hete sauna. Geen extreme sporters, geen biohackers, maar gewone, gezonde mensen die iets buitengewoons doen. Wat ze ontdekten, is verbluffend.
Wat bleek? Winterzwemmers hebben een lager ingestelde kerntemperatuur dan mensen die dat niet doen. Zelfs als ze zich comfortabel voelen, is hun lichaam gemiddeld kouder. En terwijl de controlegroep nog wat slapjes door de nacht heen sukkelde, gebeurde er bij de winterzwemmers iets fascinerends: hun lichaam begon rond vier à vijf uur ’s ochtends warmte te produceren, precies op het moment dat de meeste mensen nog diep slapen.
Die warmte kwam niet uit hun spieren. Ze lagen immers stil. De bron was een heel bijzonder soort vet: bruin vetweefsel, ook wel bekend als brown adipose tissue of BAT.
Bruin vet: het vergeten orgaan
Als we het over vet hebben, denken we meestal aan het soort dat we liever kwijt dan rijk zijn. Wit vet, dat we opslaan als energievoorraad. Maar bruin vet is anders. Het is actief. Het verbrandt energie om warmte te produceren. En het zit vooral in je nek en rond je sleutelbenen. Het is als een klein kacheltje, diep in je lichaam ingebouwd, dat aanslaat als je het koud krijgt.
Baby’s hebben er veel van — logisch, ze kunnen nog niet rillen om warm te blijven. Maar ook volwassenen hebben het nog, al is het minder actief. Tenzij je het traint. Precies dat blijkt winterzwemmen te doen: het activeert en verfijnt de werking van bruin vet. Niet alleen overdag, maar ook ’s nachts, tijdens je slaap.
En het effect is niet alleen thermisch. Het lijkt door te werken op je biologische klok.
Wat de onderzoekers zagen, is dat het bruin vet van winterzwemmers een duidelijke piek vertoont rond 4:30 tot 5:00 uur in de ochtend. Dat is het moment waarop ook de cortisolspiegel (je natuurlijke “wakker-word-hormoon”) begint te stijgen. En hoewel er geen direct oorzakelijk verband is aangetoond, is de timing op z’n minst opmerkelijk.
Voor winterzwemmers lijkt de ochtend niet abrupt te beginnen, maar geleidelijk en natuurlijk. Hun lichaam warmt al op voordat ze wakker worden. Het is alsof hun binnenwereld weet dat er een nieuwe dag aankomt — en zich daarop voorbereidt.
We zijn gewend geraakt aan het idee dat we de controle over ons lichaam moeten terugwinnen via technologie. Apps die je slaap meten. Horloges die je hartslag volgen. Pillen om sneller in slaap te vallen, lampen die je ‘s ochtends met blauw licht wakker flitsen.
Maar deze studie laat zien dat het ook anders kan. Dat ons lichaam — als we het de kans geven — zelf het ritme weer kan vinden. En dat kou daarbij geen vijand is, maar een bondgenoot. Niet om jezelf te straffen of om de innerlijke Stoïcijn in jezelf aan te spreken, maar om je fysiologie te laten doen waar ze voor gemaakt is.
Eeuwenlang leefden mensen in een wereld zonder thermostaat. Ze werden warm van beweging, kou wakkerde hun metabolisme aan. Warmte en koude wisselden elkaar af, net als dag en nacht. De moderne mens leeft echter in een vrijwel constante 21 graden. Geen pieken, geen dalen. Geen echte signalen meer voor het lichaam om op te reageren.
Winterzwemmers lijken, zonder het misschien zelf te beseffen, dat ritme te herstellen. Hun lichaam leert weer voelen: nu is het koud, nu is het warm, nu moet ik aanstaan, nu mag ik uitrusten.
Er is nog veel onbekend. De studie had een kleine groep deelnemers, en we weten nog niet precies welke factoren het meeste bijdragen: is het de kou? De sauna? De regelmaat? De ademhaling? De ademhaling vóór het ijsbad? Of zit het in het geheel?
Maar het idee dat we zelf invloed hebben op ons natuurlijke bioritme is hoopgevend. In plaats van vechten tegen de wekker, kunnen we misschien onze fysiologie zo trainen dat we zonder wekker wakker worden — uitgerust, alert, klaar voor de dag.
Wat deze studie laat zien, is dat ons lichaam slimmer is dan we denken. Als we het juiste ritme terugvinden — met kou als prikkel, warmte als herstel, en slaap als reset — dan blijkt dat veel van wat we zoeken al in ons zit.
De winterzwemmer is geen held. Geen supermens. Het is een gewoon mens die op een oude, eenvoudige manier in contact staat met zijn lichaam. En daarin zit misschien wel de grootste les van allemaal:
Dat natuurlijk ontwaken niet iets is wat je moet verdienen met discipline en gadgets maar iets wat mogelijk vanzelf gebeurt, als je het lichaam weer de leiding durft te geven.
Søberg, S., Löfgren, J., Philipsen, F. E., Jensen, M., Hansen, A. E., Ahrens, E., Nystrup, K. B., Nielsen, R. D., Sølling, C., Wedell-Neergaard, A.-S., Berntsen, M., Loft, A., Kjær, A., Gerhart-Hines, Z., Johannesen, H. H., Pedersen, B. K., Karstoft, K., & Scheele, C. (2021). Altered brown fat thermoregulation and enhanced cold-induced thermogenesis in young, healthy, winter-swimming men. Cell Reports Medicine, 2(10), 100408. https://doi.org/10.1016/j.xcrm.2021.100408
Er is werk aan de winkel. De ademhaling verdient meer tijd en aandacht in verschillende werkvelden om prestaties, slaap en kwaliteit van leven te vergroten en afhankelijk van medicatie daar waar mogelijk te verminderen. In de theoretische leergang verkrijg je diepgaande kennis over de ademhaling en hoe je disfunctioneel ademhalen professioneel kunt testen, meten en aanpakken.
Bekijk hieronder de meest recente publicaties. Of klik hier voor alle berichten inclusief een filteroptie.
Download en lees direct onze nieuwste whitepaper over wanneer onopgemerkte ademhalingsproblemen het leren, spelen en groeien op school belemmeren. En vooral: wat je eraan kunt doen!
