Als jonge ouder wil je maar één ding: dat je kind gezond en gelukkig opgroeit. Dat het vrij kan ademen, goed slaapt, rechtop zit met een open blik op de wereld. En hoewel we daar allemaal naar streven, realiseren we ons vaak niet hoe vroeg sommige van die fundamenten worden gelegd.
Ik ben ademfysioloog. Mijn specialisme is het bestuderen van de verschillende effecten van het verplaatsen van lucht in en uit het lichaam en de effecten hiervan op gezondheid, slaap en prestaties. Klinkt technisch, maar in de praktijk betekent het dat ik onderzoek wat ademen doet met ons lichaam, ons gedrag, en onze ontwikkeling – van baby tot volwassene. En in mijn werk zie ik dagelijks hoeveel invloed de eerste levensmaanden hebben op de ontwikkeling van het gezicht, de kaak, de tong en – uiteindelijk – het ademhalingspatroon van een kind.
En het blijkt dat één vroege keuze daarin verrassend veel verschil kan maken: de manier waarop een baby wordt gevoed. Onlangs mocht ik spreken op een inspirerende avond, gericht op Ultimate Human Performance en georganiseerd door KaakmeesterZ. Hier sprak ik over de ademhaling en luchtwegontwikkeling samen met onder andere Frank Leusink (kaakchirurg), Dr. Greggoy Kinzer en orthodontist Bart Alink. En ik was die avond zowel zwaar onder de indruk van de mogelijkheden die er zijn om gezichts- en kaakdeformatie en luchtweggezondheid op latere leeftijd aan te pakken. Ik merk dat ik me echter ook meer en meer bezig houd met hoe we dit kunnen voorkomen. En dan kom je terug bij de eerste weken en maanden na de geboorte.
Dit verhaal gaat niet over goed of fout. Niet over borst tegen fles, of schuldgevoel versus perfect ouderschap. Het gaat over inzicht. Over hoe voeding, ademhaling en ontwikkeling met elkaar verweven zijn. En hoe we met zachte aandacht kunnen bijdragen aan een toekomst waarin kinderen letterlijk en figuurlijk meer ruimte krijgen om te ademen.
We praten over borstvoeding alsof het een kwestie van voeding is. Of van hechting. Of van ‘wat goed voelt voor moeder en kind’. En natuurlijk – het ís voeding, het ís hechting, en wat goed voelt is belangrijk. Maar we missen iets. Iets groters. Iets wat pas zichtbaar wordt jaren later, als een kind beugels nodig heeft, snurkt in zijn slaap of met zijn mond open over het schoolplein loopt.
Als een baby aan de borst drinkt, ziet dat er eenvoudig uit. Rustig. Natuurlijke reflexen doen hun werk. Maar achter dat schijnbaar simpele zuigen gaat een intensief proces schuil. De tong wikkelt zich om de tepel, duwt krachtig tegen het gehemelte en maakt een golfbeweging naar achteren. De onderkaak maakt ritmische, neerwaartse bewegingen. De lippen sluiten stevig. En ondertussen… ademt de baby door zijn neus.
Wat hier gebeurt, is meer dan voeden. Dit is een volledige workout van het gezicht: de tong, de kaak, de lippen, de wangen, het gehemelte, het middenrif, de nek. Al deze structuren worden getraind in samenwerking. En die training is nodig. Want een baby wordt geboren met een relatief kleine, naar achter geplaatste onderkaak. Alleen door goed gebruik – door zuigen, kauwen, ademen en slikken – groeit die kaak naar voren. Hetzelfde geldt voor de bovenkaak, die verbreedt onder invloed van de rustende tong.
Met andere woorden: borstvoeding is letterlijk vormend.
Begrijp me niet verkeerd: flesvoeding kan levensreddend zijn. Ik ben niet op een kruistocht tegen de fles. Er zijn moeders die geen melk aanmaken, baby’s met tongriempjes die niet op tijd worden herkend, of gezinnen waarin borstvoeding mentaal of praktisch simpelweg niet haalbaar is. En gelukkig zijn er tegenwoordig flesvoedingssystemen die wél aandacht besteden aan tongpositie en flow-regulatie.
Maar gemiddeld gezien is flesvoeding een passiever proces. De melk komt sneller, de zuigkracht die nodig is is kleiner, en de speen stimuleert het gehemelte minder. De tong hoeft zich vaak niet op dezelfde manier te vormen rond de speen. Sommige baby’s ‘happen niet aan’ maar zuigen met een korte, vlakke beweging. Dat lijkt misschien onbelangrijk, maar opgeteld over duizenden voedingen per jaar maakt dat uit. Voor de vorm van het gehemelte. Voor de groei van de kaak. En – uiteindelijk – voor de ademhaling.
Laten we het over de tong hebben. De tong is niet alleen een spier voor smaak en slikken. Het is een postuurspier. Een vormspier. Een ademspier. Waar je tong zich bevindt als je niet praat of eet, heeft enorme invloed op de vorm van je gezicht – en op de ruimte in je neus en keel.
Een baby die leert zuigen aan de borst, leert zijn tong hoog in de mond te houden. Tegen het gehemelte. Precies daar waar hij later hoort te rusten. En als de tong daar rust, dan groeit het gehemelte breed en vlak. Er is ruimte voor tanden. Er is ruimte voor lucht. De tong is – zoals een collega-orthodontist het ooit zei – “de natuurlijke beugel van het kind”.
Maar als de tong te weinig beweegt, of laag in de mond blijft hangen, groeit het gehemelte smal en hoog. De tanden krijgen minder ruimte. De neus wordt nauwer. De kans op mondademhaling stijgt.
En nee, dat gebeurt niet van de ene op de andere dag. Maar het begint vaak wél in die eerste maanden, met het verschil tussen borst en fles.
We nemen het voor lief. Kinderen die slapen met open mond. Kinderen die snurken. Kinderen die altijd hun lippen open houden of met hun tong tegen hun tanden duwen.
Maar mondademhaling is geen fase. Het is geen slordige gewoonte. Het is een symptoom. En vaak is het een gevolg van een te nauwe neus, een verkeerd gevormd gehemelte, een te kleine kaak of een slechte tongpositie.
En dat alles… begint bij de zuigreflex.
Mondademhaling verandert de hele spierspanning van het gezicht. Het activeert andere spieren dan neusademhaling. Het leidt tot een verlengd gezicht, een naar achteren groeiende kaak, en soms zelfs tot gedragsproblemen. Ja, je leest het goed. Slecht slapen door luchtwegproblemen is bij kinderen gelinkt aan concentratieproblemen, ADHD-achtige symptomen en leerachterstanden.
En het goede nieuws? De eerste bescherming daartegen begint bij de borst.
Ja, natuurlijk speelt erfelijkheid een rol. De vorm van je kaak, de breedte van je neus, de stand van je tanden – ze zijn deels genetisch bepaald. Maar genen zijn geen lot. Ze zijn een potentieel. En dat potentieel komt alleen tot uiting in interactie met gedrag, omgeving en gebruik.
Denk aan spierontwikkeling: je kunt geboren worden met het gen voor een gespierde bouw, maar als je nooit traint, blijf je slap. Zo werkt het ook met de kaak. Een baby kan een perfect genetisch potentieel hebben voor een brede kaak en een rechte neus – maar zonder de juiste stimulus blijft die groei uit.
Borstvoeding is die stimulus. Net als neusademhaling. Net als stevig voedsel op jonge leeftijd. De genen zijn het plan, maar het gebruik is de bouwplaats.
Meerdere grootschalige studies hebben aangetoond dat kinderen die minstens zes maanden borstvoeding kregen, significant minder kans hebben op kruisbeten, overbeet en mondademhaling. Hoe langer de borstvoeding, hoe sterker het effect.
Een kind dat nooit borstvoeding kreeg, heeft tot wel 3 tot 8 keer meer kans op een versmalde bovenkaak. Kinderen die langer dan twaalf maanden borstvoeding kregen, hebben vaker een goede tongpositie, sluiten hun lippen beter, en ademen vaker door hun neus. Zelfs het risico op slaapapneu op latere leeftijd lijkt af te nemen bij kinderen die als baby langer borstvoeding kregen.
En nogmaals: het gaat niet om schuld. Het gaat om inzicht. Zodat we betere keuzes kunnen maken – ook als borstvoeding niet (meer) lukt.
Dan is er gelukkig ook hoop. Want hoewel borstvoeding de ideale start biedt, betekent dat niet dat alles verloren is bij flesvoeding. Er zijn manieren om de ontwikkeling alsnog te ondersteunen:
– Gebruik flesspenen met een langzame flow en zachte structuur.
– Voed je kind rechtop, zodat de tong actief moet werken.
– Stimuleer neusademhaling: maak de neus vrij, vermijd langdurige pacifiers.
– Begin op tijd met kauwbaar voedsel (geen papjes tot drie jaar).
– Let op de tongpositie in rust – ligt hij op de bodem van de mond? Overweeg dan begeleiding.
En vooral: maak het gesprek open en zonder oordeel. Ouders doen wat ze kunnen. Maar zorgverleners moeten dan wel weten wat de impact is.
De meeste mensen denken aan orthodontie als iets voor pubers. Beugels, blokjes, elastiekjes. Maar in werkelijkheid begint de orthodontische ontwikkeling op dag één. Of zelfs daarvoor.
Of een kind ooit een beugel nodig heeft, hangt af van veel factoren. Maar een van de sterkste voorspellers is: waar rust de tong in de eerste jaren? Hoe wordt er geademd? En hoe intensief wordt de kaak gebruikt?
Orthodontisten weten dit allang. En toch krijgen we jaarlijks tienduizenden kinderen in de stoel die allemaal hetzelfde verhaal vertellen: mondademhaling, smalle bovenkaak, naar achter gegroeide onderkaak, verstoord slaapgedrag.
De echte oplossing zit niet in betere beugels. Die zit in betere preventie.
Ik wens elk kind een goede start. Een zachte borst. Een stevige kaak. Een tong die zijn weg kent naar het gehemelte. Een neus die open blijft. Een slaap zonder gesnurk. En een gezicht dat groeit zoals de natuur het bedoeld heeft: breed, evenwichtig, met ruimte voor adem en voor rust.
Dat vraagt om een shift in denken. Niet alleen bij ouders, maar ook bij consultatiebureaus, tandartsen, huisartsen, lactatiekundigen. We moeten het gesprek voeren over ademen, zuigen en slikken – en niet pas als het misgaat, maar vanaf het begin.
Borstvoeding is niet alleen voeding. Het is vormgeving. Het is een bouwplan voor een gezicht. Voor een luchtweg. Voor een leven lang gezond slapen, ademen, spreken en eten.
Als we dat serieus nemen, dan mogen we niet langer spreken over “een keuze”. Dan is het onze taak als samenleving om borstvoeding mogelijk te maken, te beschermen en te ondersteunen. Met tijd. Met ruimte. Met kennis.
Want laten we eerlijk zijn: als er een pil zou bestaan die bewezen minder slaapapneu, minder orthodontie, minder gedragsproblemen, betere kaakgroei én betere hechting zou opleveren – dan zou iedereen ‘m slikken. Die pil bestaat niet. Maar de borst wél.
Laten we die kans niet laten liggen.
Bronnen:
Peres, K. G., Cascaes, A. M., Nascimento, G. G., & Victora, C. G. (2015). Effect of breastfeeding on malocclusions: a systematic review and meta-analysis. Acta Paediatrica, 104(S467), 54–61. https://doi.org/10.1111/apa.13103
Buccini, G. S., Pérez-Escamilla, R., & Venancio, S. I. (2016). Pacifier use and exclusive breastfeeding in Brazil. Journal of Human Lactation, 32(3), NP52–NP60. https://doi.org/10.1177/0890334415611568
Labbok, M. H., & Hendershot, G. E. (1987). Does breast-feeding protect against malocclusion? An analysis of the 1981 Child Health Supplement to the National Health Interview Survey. American Journal of Preventive Medicine, 3(4), 227–232.
Vieira, A. R. (2008). Breastfeeding and oral health: evidence and methodological challenges. Journal of Dental Research, 87(3), 209–223. https://doi.org/10.1177/154405910808700302
Jefferson, Y. (2010). Mouth breathing: adverse effects on facial growth, health, academics, and behavior. General Dentistry, 58(1), 18–25.
Pires, S. C., Giugliani, E. R. J., & Da Silva, F. C. (2012). Influence of sucking habits, breathing pattern and breastfeeding on malocclusions in preschoolers. Dental Press Journal of Orthodontics, 17(3), 30.e1–30.e6. https://doi.org/10.1590/S2176-94512012000300005
Katayama, A., Nishiyama, A., Suganuma, T., & Oka, T. (2016). Longitudinal study of the relationship between breastfeeding and development of posterior crossbite. Pediatrics International, 58(12), 1207–1211. https://doi.org/10.1111/ped.12989
Gomes, C. F., Trezza, E. M., Murade, E. C., & Padovani, C. R. (2006). Surface electromyography of facial muscles during natural and artificial feeding of infants. Journal of Pediatrics, 82(2), 103–109. https://doi.org/10.2223/JPED.1466
Lima, A. A. S., et al. (2014). Duration of breastfeeding and development of respiratory function in children. Revista Paulista de Pediatria, 32(2), 171–177. https://doi.org/10.1590/0103-0582201432210
Hauk, L. (2019). Prevention of dental caries in children from birth through age five years: US Preventive Services Task Force recommendation statement. Annals of Internal Medicine, 171(6), 438–444. https://doi.org/10.7326/M19-1223
Feldens, C. A., Ardenghi, T. M., Drachler, M. L., Vítolo, M. R., & Chaffee, B. W. (2023). Duration of breastfeeding and malocclusions in adolescents: a birth cohort study. American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 163(1), 48–55. https://doi.org/10.1016/j.ajodo.2022.02.013
Lim, S. (2020). Breathe, Sleep, Thrive: Discover how airway health can unlock your child’s greater health, learning, and potential. Healthhart Publishing.
Er is werk aan de winkel. De ademhaling verdient meer tijd en aandacht in verschillende werkvelden om prestaties, slaap en kwaliteit van leven te vergroten en afhankelijk van medicatie daar waar mogelijk te verminderen. In de theoretische leergang verkrijg je diepgaande kennis over de ademhaling en hoe je disfunctioneel ademhalen professioneel kunt testen, meten en aanpakken.
Bekijk hieronder de meest recente publicaties. Of klik hier voor alle berichten inclusief een filteroptie.
Download en lees direct onze nieuwste whitepaper over wanneer onopgemerkte ademhalingsproblemen het leren, spelen en groeien op school belemmeren. En vooral: wat je eraan kunt doen!
