Inleiding
In de zorg voor de diabetische voet ligt de nadruk vaak op glucosecontrole, wondverzorging, infectiepreventie en – waar nodig – revascularisatie. Terecht. Maar tussen al die bewezen interventies is er één fysiologische factor die opvallend weinig aandacht krijgt: ademhaling. Specifieker gezegd: het effect van overademen op de doorbloeding van de voet.
Overademen – of chronische hyperventilatie – zorgt voor een verlaging van het CO₂-gehalte in het bloed (hypocapnie). En dat heeft meer gevolgen dan vaak wordt gedacht. Het beïnvloedt namelijk zowel de zuurstofafgifte aan weefsels als de tonus van de kleine bloedvaten. Voor mensen met diabetes, bij wie de perifere doorbloeding vaak al onder druk staat, kan dat het verschil maken tussen herstel en verslechtering.
Bij overademen wordt er meer CO₂ uitgeademd dan het lichaam produceert. Daardoor daalt de arteriële CO₂-spanning. Dit leidt tot respiratoire alkalose, waardoor het zuurstof–hemoglobine-evenwicht verschuift. Zuurstof blijft sterker gebonden aan hemoglobine en wordt minder makkelijk afgegeven aan de weefsels – het zogenaamde Bohr-effect in omgekeerde richting.
Tegelijkertijd veroorzaakt hypocapnie vasoconstrictie in de microvasculatuur, onder andere in de huid en perifere zenuwen. De combinatie van verminderde perfusie én slechtere zuurstofafgifte is vooral problematisch in weefsels die al kwetsbaar zijn – zoals de voeten van mensen met diabetes.
Mensen met diabetes hebben vaak een verminderde microvasculaire reserve. Capillairen zijn minder in staat om zich aan te passen aan stress of verhoogde zuurstofbehoefte. Bij type 1 diabetes ontstaat die schade meestal na jaren van hyperglykemie. Bij type 2 is de schade vaak al aanwezig bij diagnose, mede door metabool syndroom en chronische laaggradige ontsteking.
Verschillende studies laten zien dat de microvasculaire reactiviteit bij diabetes verstoord is. Zo is de vaatverwijding na warmteprikkels of tijdelijke ischemie bij mensen met neuropathie sterk verminderd. Als in deze context ook nog eens sprake is van hypocapnie, bijvoorbeeld door stress, pijn of angst, ontstaat een situatie waarin het zuurstofaanbod nog verder afneemt.
In de praktijk zien we regelmatig dat mensen met diabetes een verhoogde ademfrequentie ontwikkelen bij stressvolle situaties. Denk aan wondverzorging, pijn of angst voor ingrepen. Ook chronische hyperventilatie komt voor, vaak onopgemerkt. Daarbij ademt iemand gedurende langere tijd iets te snel en te oppervlakkig, wat leidt tot aanhoudend lage CO₂-waarden.
Bij acute situaties zoals diabetische ketoacidose (DKA) is de diepe ademhaling – de bekende Kussmaul-ademhaling – een compenserende respons op acidose. Maar zelfs dan kan de vasoconstrictieve werking van hypocapnie nadelig uitpakken voor perifere weefsels.
Dierstudies ondersteunen dit beeld. In modellen met hyperglykemie en ketose leidt mechanische hyperventilatie tot verminderde cerebrale doorbloeding en verhoogde kwetsbaarheid van hersencellen. Hoewel dat hersenonderzoek betreft, is het aannemelijk dat vergelijkbare mechanismen spelen in perifere zenuwen.
In een Sloveense studie werd transcutane CO₂-therapie toegepast bij mensen met een diabetische voetulcus. De resultaten waren opvallend: 66% van de ulcera in de behandelde groep genas volledig, tegenover geen enkel ulcus in de controlegroep. De gemeten microcirculatie verbeterde meetbaar.
Ook ademhalingstraining – zoals rustige, diafragmatische ademhaling via de neus – laat in diverse studies gunstige effecten zien op hartslagvariabiliteit, oxidatieve stress en autonome balans. Hoewel deze interventies zelden expliciet worden ingezet bij diabetische voetproblematiek, ligt daar wel degelijk potentieel.
Hoewel ademhaling geen standaardonderdeel is van de wondzorg, zijn er concrete stappen die behandelaren vandaag kunnen zetten:
– Observeer ademhaling: let op ademfrequentie en ademdiepte bij spanningsvolle momenten, zoals tijdens wondbehandeling.
– Meet CO₂-waarden indien mogelijk, bijvoorbeeld met een transcutane sensor.
– Stimuleer rustige ademhaling: geef uitleg aan patiënten over het belang van langzaam, laag en door de neus ademen.
– Overweeg CO₂-therapie bij slecht genezende ulcera als aanvullende optie.
– Neem ademhaling mee in multidisciplinair overleg. Samenwerking met ademfysiologen of gespecialiseerde therapeuten kan hierbij waardevol zijn.
De rol van ademhaling in de zorg voor de diabetische voet is tot nu toe onderbelicht gebleven. Toch laat de fysiologie weinig ruimte voor twijfel: hypocapnie leidt tot verminderde perfusie en zuurstofoverdracht. In een voet waar elk beetje doorbloeding telt, is dat klinisch relevant.
Het wordt tijd dat we ademhaling gaan zien voor wat het is: een fundamentele regulator van zuurstofaanvoer en weefselherstel. Ademhaling verdient daarmee een structurele plaats in het klinisch redeneren rond de diabetische voet – niet als modieuze aanvulling, maar als serieuze schakel in de pathofysiologie en behandeling.
Referenties:
Macura M, Ban Frangez H, Cankar K, Finžgar M, Frangez I. The effect of transcutaneous application of gaseous CO2 on diabetic chronic wound healing-A double-blind randomized clinical trial. Int Wound J. 2020 Dec;17(6):1607-1614. doi: 10.1111/iwj.13436. Epub 2020 Jul 7. PMID: 32633896; PMCID: PMC7949258.
Vogelberg KH, König M. Hypoxia of diabetic feet with abnormal arterial blood flow. Clin Investig. 1993 Jun;71(6):466-70. doi: 10.1007/BF00180061. PMID: 8353406.
Williams JG, Morris AI, Hayter RC, Ogilvie CM. Respiratory responses of diabetics to hypoxia, hypercapnia, and exercise. Thorax. 1984 Jul;39(7):529-34. doi: 10.1136/thx.39.7.529. PMID: 6431627; PMCID: PMC459854.
Gallo de Moraes A, Surani S. Effects of diabetic ketoacidosis in the respiratory system. World J Diabetes. 2019 Jan 15;10(1):16-22. doi: 10.4239/wjd.v10.i1.16. PMID: 30697367; PMCID: PMC6347653.
Finžgar M, Frangež HB, Cankar K, Frangež I. Transcutaneous application of the gaseous CO2 for improvement of the microvascular function in patients with diabetic foot ulcers. Microvasc Res. 2021 Jan;133:104100. doi: 10.1016/j.mvr.2020.104100. Epub 2020 Nov 10. PMID: 33181169.
Rivers RJ, Meininger CJ. The Tissue Response to Hypoxia: How Therapeutic Carbon Dioxide Moves the Response toward Homeostasis and Away from Instability. Int J Mol Sci. 2023 Mar 8;24(6):5181. doi: 10.3390/ijms24065181. PMID: 36982254; PMCID: PMC10048965.
Er is werk aan de winkel. De ademhaling verdient meer tijd en aandacht in verschillende werkvelden om prestaties, slaap en kwaliteit van leven te vergroten en afhankelijk van medicatie daar waar mogelijk te verminderen. In de theoretische leergang verkrijg je diepgaande kennis over de ademhaling en hoe je disfunctioneel ademhalen professioneel kunt testen, meten en aanpakken.
Bekijk hieronder de meest recente publicaties. Of klik hier voor alle berichten inclusief een filteroptie.
Download en lees direct onze nieuwste whitepaper over wanneer onopgemerkte ademhalingsproblemen het leren, spelen en groeien op school belemmeren. En vooral: wat je eraan kunt doen!
