Een verhaal over evolutie, babyvoeding, mondademhaling, en de stille epidemie die de gezondheid van onze kinderen, sporters en leerlingen beïnvloedt. Voor iedereen in de zorg, het onderwijs en de sport die durft te kijken waar we liever wegkijken.
Als je vandaag een kind tekent – een standaard poppetje met een hoofd, ogen, neus, mond – dan is de kans groot dat je intuïtief een klein, smal gezicht tekent. Dat is logisch, want we zijn eraan gewend geraakt. Maar kijk naar schedels van 500 jaar geleden, en je ziet iets totaal anders: brede gezichten, rechte tanden, grote kaken. Geen beugels nodig. Geen snurkproblemen. Geen slaapapneu. Geen puffer in de schooltas. Wat is er gebeurd?
Het antwoord is even simpel als ongemakkelijk: onze gezichten zijn gekrompen. Onze kaken zijn kleiner dan ooit. En daarmee zijn onze luchtwegen nauwer dan ooit. Wat volgt, is een verhaal over kaakontwikkeling – ja, echt – dat alles te maken heeft met hoe we slapen, bewegen, leren, sporten en functioneren. Een verhaal dat iedereen zou moeten lezen die met kinderen werkt. Of volwassenen die ooit kind zijn geweest.
Tot zo’n 10.000 jaar geleden hadden mensen grote, sterke kaken. Waarom? Omdat we voedsel moesten kauwen. Echt kauwen. Wortels, noten, pezen, vezels. Dat kostte kracht, en die kracht bouwde bot. Maar met de komst van landbouw veranderde alles. En met de komst van supermarkteten – papjes, pasta’s, smoothies – verdween die kauwkracht definitief. Onze kaken zijn daar simpelweg op gestopt met groeien.
Sommige onderzoekers noemen het “de verborgen epidemie” . Want waar tandartsen vooral naar rechte tanden kijken, zien biologen en ademtherapeuten iets veel fundamentelers: de structuur van ons gezicht verandert. En niet per toeval – we eten zacht, praten veel, slapen met open mond en kauwen nauwelijks. We hebben kaken van astronauten, maar we leven niet in de ruimte.
Een baby die borstvoeding krijgt, gebruikt zijn hele gezicht: de lippen sluiten, de tong werkt naar boven, de kaak beweegt ritmisch. Het is een workout voor de schedel. En die workout heeft evolutionair nut: het helpt de kaak groeien, de tongpositie ontwikkelen en de neusademhaling stimuleren.
Flesvoeding, daarentegen, vraagt weinig inspanning. Voeg daar een speen of duim aan toe, en je krijgt een recept voor onderontwikkeling. En dan is er de vroege introductie van babyhapjes – zacht, zoet en glad – die nauwelijks gekauwd hoeven worden. We denken dat we baby’s helpen, maar we trainen hun gezichtsspieren niet.
De belangrijkste spier in het gezicht? Niet de kaakspier. Het is de tong. In rust hoort die tegen het gehemelte te liggen. Alleen dan groeit de bovenkaak breed genoeg. Alleen dan ontstaat er ruimte voor tanden, tong én luchtweg. Maar als de tong laag ligt – door mondademhaling, verkeerde slikpatronen of een te korte tongriem – dan blijft die stimulans uit.
En daar komt iets belangrijks bij: de speen. Veel baby’s krijgen in hun eerste levensjaar een fopspeen. Dat is niet per se een probleem – maar het wordt dat wel als de speen te lang blijft. Na negen maanden zou de speen structureel uit het mondbeeld moeten verdwijnen. Want een speen duwt de tong naar beneden, verhindert de natuurlijke rustpositie tegen het gehemelte, en saboteert daarmee letterlijk de architectuur van het gezicht.Niet de kaakspier. Het is de tong. In rust hoort die tegen het gehemelte te liggen. Alleen dan groeit de bovenkaak breed genoeg. Alleen dan ontstaat er ruimte voor tanden, tong én luchtweg. Maar als de tong laag ligt – door mondademhaling, verkeerde slikpatronen of een te korte tongriem – dan blijft die stimulans uit.
Het gevolg: een hoog, smal gehemelte, scheve tanden, en – belangrijker – een nauwe neusholte. Want het dak van de mond is de vloer van de neus. Een smal gehemelte is dus letterlijk een smalle neus.
Veel kinderen ademen door hun mond. Soms door verkoudheid, allergieën of vergrote amandelen. Maar vaak wordt het gewoonte. En dat heeft gevolgen. Want mondademhaling verandert alles: het hoofd kantelt naar voren, de kaak zakt open, de tong ligt laag. Het gezicht groeit langwerpig en smal in plaats van breed en naar voren.
En het stopt niet bij de vorm van het gezicht. Mondademhaling is minder efficiënt. De lucht is kouder, droger en minder gefilterd. Het activeert het sympathische zenuwstelsel – je komt in vecht-of-vluchtstand – en het verstoort het zuur-base evenwicht in je bloed.
Kinderen met smalle kaken snurken vaker. Soms zacht, soms luid. En soms stoppen ze even met ademen. Dat is geen onschuldige kwaal, maar een symptoom van obstructieve slaapapneu (OSA).
OSA leidt tot micro-ontwakingen, verhoogde stresshormonen en slechter herstel. En dat zie je overdag: vermoeidheid, slechte concentratie, gedragsproblemen. ADHD wordt soms gediagnosticeerd, terwijl het kind gewoon niet goed slaapt.
Volwassenen met OSA lopen verhoogd risico op hart- en vaatziekten, diabetes en depressie. En in veel gevallen is de onderliggende oorzaak: een te kleine onderkaak, een terugvallende tong en een instabiele luchtweg.
Een smalle luchtweg zorgt niet alleen voor mechanische obstructie, maar ook voor functionele hyperventilatie. Mensen gaan sneller, oppervlakkiger en hoger in de borst ademen. Dat is minder efficiënt, en leidt tot verminderde CO₂-tolerantie.
Laag CO₂ betekent slechtere zuurstofafgifte aan de weefsels, prikkelbaarheid, duizeligheid, paniek. Kortom: de ademhaling zelf wordt een stressfactor. Veel mensen leven in een toestand van subtiele ademnood, zonder dat ze het beseffen.
Dit probleem is niet genetisch. Het is aangeleerd. En wat is aangeleerd, kan worden afgeleerd. Hier is wat we kunnen doen:
Omdat jij – als huisarts, fysiotherapeut, orthodontist, logopedist, sportcoach of leerkracht – de eerste bent die het kan zien. En omdat deze stille epidemie al decennia onder onze neus ligt, maar nauwelijks wordt besproken.
Het is tijd dat we gaan inzien: een goed functionerend gezicht is geen esthetiek. Het is fysiologie. Ademhalen. Slapen. Groeien. Presteren. Leren. Het begint allemaal met een goede kaakgroei en vrije luchtweg.
“We zijn niet kapot – we zijn verkeerd gegroeid. En dat kunnen we herstellen.”
Om deze reden zit er zowel in onze online leergang als in de complete opleiding ademfysiologie een specifiek blok gericht op Airway Health gegeven door specialistische tandartsen en mondzorgprofessionals in combinatie met gecertificeerde ademfysiologen. Want of je nou zorgprofessional bent, in de sport werkt, in het onderwijs of ademcoach bent, dit is fundamentele kennis.
Bronnen:
Wikipedia. (n.d.). Human jaw shrinkage. Wikipedia. Retrieved [datum raadpleging], from https://en.wikipedia.org/wiki/Human_jaw_shrinkage
Ehrlich, P. R., & Kahn, S. D. (2018). Jaws: The Story of a Hidden Epidemic. Stanford University Press.
Kahn, S. D., Ehrlich, P. R., & Le, A. T. (2020). The jaw epidemic: A signal of modern health problems. BioScience, 70(2), 147–149. https://doi.org/10.1093/biosci/biz151
Page, R. (2001). Your Jaws – Your Life: Functional Orthodontics. Self-published.
Harvold, E. P., Tomer, B. S., Vargervik, K., & Chierici, G. (1981). Primate experiments on oral respiration. American Journal of Orthodontics, 79(4), 359–372. https://doi.org/10.1016/0002-9416(81)90380-X
Oushy, N. (2024). Modern habits and jaw development. Santa Teresa Smiles. Retrieved from https://santateresasmiles.com/blog/jaw-development-and-modern-habits/
Sleep Foundation. (n.d.). Micrognathia and sleep apnea. Sleep Foundation. Retrieved [datum raadpleging], from https://www.sleepfoundation.org/sleep-apnea/micrognathia
Holland, K. (2023). What mouth breathing does to your health. Healthline. Retrieved from https://www.healthline.com/health/mouth-breathing
Kim, S. J., Park, J. H., & Park, Y. C. (2015). Upper airway changes associated with mouth breathing in skeletal Class II children: A three-dimensional study. Journal of Craniofacial Surgery, 26(1), 156–159. https://doi.org/10.1097/SCS.0000000000001207
Sapolsky, R. M. (2020). Chronic stress and the modern face. Stanford News. Retrieved from https://news.stanford.edu/2020/03/09/modern-jaw-structure-and-stress-response/
Er is werk aan de winkel. De ademhaling verdient meer tijd en aandacht in verschillende werkvelden om prestaties, slaap en kwaliteit van leven te vergroten en afhankelijk van medicatie daar waar mogelijk te verminderen. In de theoretische leergang verkrijg je diepgaande kennis over de ademhaling en hoe je disfunctioneel ademhalen professioneel kunt testen, meten en aanpakken.
Bekijk hieronder de meest recente publicaties. Of klik hier voor alle berichten inclusief een filteroptie.
Download en lees direct onze nieuwste whitepaper over wanneer onopgemerkte ademhalingsproblemen het leren, spelen en groeien op school belemmeren. En vooral: wat je eraan kunt doen!
