Ademhaling en het cardiovasculaire systeem: De verborgen impact van overademen

Inleiding: Wat als we verkeerd ademen zonder het te beseffen?

Veel professionals in de beweegzorg—fysiotherapeuten, personal trainers, sportcoaches en revalidatiespecialisten—richten zich op beweging, kracht en mobiliteit. We meten hartslag, HRV, VO2 max en bloeddruk, maar een cruciale factor blijft vaak onderbelicht: ademhaling.

Ademhaling is niet slechts een passief proces dat zuurstof aanvoert en CO₂ afvoert. Het is een krachtig mechanisme dat diep ingrijpt op het cardiovasculaire systeem, zenuwstelsel en metabolisme. Wanneer ademhaling disfunctioneel wordt—vaak onopgemerkt—kan dit leiden tot vaatvernauwing, een negatief Bohr-effect en een verhoogde hartslag, met alle gevolgen van dien voor gezondheid en prestaties.

In dit artikel duiken we diep in de wetenschap achter ademhaling en het hart- en vaatstelsel. We bekijken de mechanismen, de negatieve effecten van overademen, en we analyseren een casus van een patiënt met cardiovasculaire klachten die via ademtraining vooruitgang boekte.

De fysiologie achter ademhaling en het cardiovasculaire systeem

1. De invloed van CO₂ op bloedvaten en zuurstoftransport

Ademhaling reguleert niet alleen onze zuurstoftoevoer, maar ook de niveaus van koolstofdioxide (CO₂) in het bloed. Veel mensen beschouwen CO₂ als een afvalproduct, maar het is juist een essentiële regulator van vasodilatatie en zuurstofafgifte.

Wanneer we te veel ademen—een fenomeen dat bekendstaat als chronische hyperventilatie of overademen—daalt de CO₂-concentratie in het bloed. Dit heeft directe gevolgen:

• Vasoconstrictie (vaatvernauwing): Lage CO₂-niveaus leiden tot vernauwing van bloedvaten, waardoor de bloedtoevoer naar weefsels, inclusief het hart en de hersenen, afneemt.

• Negatief Bohr-effect: CO₂ speelt een cruciale rol bij het vrijmaken van zuurstof uit hemoglobine. Een lage CO₂-spiegel zorgt ervoor dat zuurstof sterker gebonden blijft aan hemoglobine, waardoor cellen en spieren minder zuurstof krijgen.

• Verhoogde hartslag en stressrespons: Een lage CO₂-waarde kan het sympathische zenuwstelsel activeren, wat resulteert in een versnelde hartslag en een verhoogde ademfrequentie. Dit kan bijdragen aan chronische stress en een verminderde hartslagvariabiliteit (HRV).

2. Het effect van overademen op hartslag en bloeddruk

Een verhoogde ademfrequentie is direct gekoppeld aan een verhoogde hartslag. Dit gebeurt via:

• Verminderde parasympathische activatie: Normaal gesproken stimuleert een langzame, ritmische ademhaling de nervus vagus, die het parasympathische zenuwstelsel activeert en de hartslag verlaagt. Overademen remt deze vagale respons.

• Toegenomen sympathische activiteit: Overademen triggert de afgifte van stresshormonen zoals adrenaline en cortisol, wat leidt tot een verhoogde bloeddruk en een snellere hartslag.

• Afname van hartslagvariabiliteit (HRV): Een lage HRV wordt geassocieerd met een verhoogd risico op cardiovasculaire aandoeningen en een verminderde stressbestendigheid.

Bij cliënten met chronische stress, angstklachten of hartproblemen zien we vaak een combinatie van een verhoogde ademfrequentie, een hoge rusthartslag en een lage HRV.

Casus: De impact van ademtraining op cardiovasculaire gezondheid

Patiëntprofiel: Mark, 42 jaar, manager in de financiële sector

Mark is een 42-jarige man met een veeleisende baan in de financiële sector. Hij komt bij de fysiotherapeut met klachten van hartkloppingen, een verhoogde bloeddruk (140/90 mmHg), slaapproblemen en een algemeen gevoel van vermoeidheid. Uit een HRV-meting blijkt dat zijn HRV laag is, en een rusthartslagmeting laat zien dat zijn hartslag in rust 84 slagen per minuut is—aan de hoge kant voor iemand zonder onderliggende hartaandoeningen.

Zijn medische testen tonen geen structurele hartproblemen, maar hij ervaart een aanhoudend gevoel van stress en kortademigheid, vooral in rust.

Ademanalyse en interventie

Bij nadere analyse blijkt dat Mark:

• Een ademfrequentie van 16 ademhalingen per minuut in rust heeft (normaal zou dit rond 10 moeten liggen).

• Regelmatig middenrifademhaling overslaat en veel via de borst ademt.

• Een lage score heeft op de uitademingstest (16seconden, terwijl >50 seconden gezond is).

Ademinterventie:

• Diaphragmale ademhaling: Mark leert verschillende ademhalingstechnieken waarbij hij zijn middenrif activeert en minder via de borst ademt.

• CO₂-tolerantietraining: Ademretentie-oefeningen om de tolerantie voor CO₂ te verhogen en vaatverwijding te verbeteren.

• Adempauzes en HRV-biofeedback: Specifieke ademfrequenties (4-6 ademhalingen per minuut) om HRV te verbeteren en het parasympathische zenuwstelsel te activeren.

Resultaten na 6 weken ademtraining

Na 6 weken rapporteert Mark significante verbeteringen:

✅ Zijn rusthartslag is gedaald van 84 naar 68 slagen per minuut.

✅ Zijn bloeddruk is verlaagd naar 125/80 mmHg.

✅ Zijn HRV is verbeterd, wat wijst op een beter evenwicht tussen sympathische en parasympathische activiteit.

✅ Zijn slaapkwaliteit is verbeterd, en hij ervaart minder stressgerelateerde klachten.

Mark’s casus laat zien hoe ademhaling direct invloed heeft op het hart- en vaatstelsel, stressrespons en algehele gezondheid.

Praktische toepassing: Hoe professionals in de beweegzorg ademhaling kunnen gebruiken

Veel cliënten in de beweegzorg vertonen tekenen van chronische hyperventilatie zonder dat ze zich hiervan bewust zijn maar ook zonder dat de specialist in kwestie dit detecteert. Dit kan bij de client leiden tot verminderde prestaties, slechter herstel en een verhoogd risico op cardiovasculaire problemen.

1. Screenen op disfunctioneel ademhalen.

• Meet de ademfrequentie in rust. Normaal zou deze tussen de 6-10 ademhalingen per minuut moeten liggen.

• Voer de uitademingstest uit: hoe lang kan de cliënt gecontroleerd en zo rustig mogelijk nasaal uitademen?

2. Interventies om het cardiovasculaire systeem te ondersteunen

• Langzamer ademen (4-6 ademhalingen per minuut): Dit verhoogt HRV en activeert het parasympathische zenuwstelsel.

• CO₂-tolerantietraining: Ademretentie-oefeningen verbeteren vasodilatatie en zuurstofafgifte.

• Neusademhaling stimuleren: Dit verhoogt o.a. de productie van stikstofmonoxide (NO), wat vaatverwijdend werkt en stimuleert verbeterde ventilatie.

Conclusie: Ademhaling als vergeten factor in cardiovasculaire gezondheid

Ademhaling is een krachtige, directe regulator van het cardiovasculaire systeem. Een disfunctioneel ademhalingspatroon kan leiden tot verhoogde hartslag, vaatvernauwing en een slechtere zuurstofafgifte—factoren die de prestaties en gezondheid van cliënten negatief beïnvloeden.

Door ademhaling te optimaliseren, kunnen we niet alleen stress verlagen en prestaties verbeteren, maar ook bijdragen aan een gezonder hart- en vaatstelsel.

👉 Hoe pas jij ademhaling toe in jouw praktijk? en wil je hier meer over leren? Kijk dan in onze agenda, de opleiding of de online leergang die we aanbieden.