Disfunctionele ademhaling in de mondzorg

Introductie
Disfunctionele ademhaling, vooral mondademhaling, is een veelvoorkomend maar vaak onopgemerkt probleem met ingrijpende gevolgen voor zowel de mondgezondheid als de algehele gezondheid. Als tandarts heeft u een unieke kans om deze ademhalingsproblemen vroegtijdig te signaleren en patiënten door te verwijzen naar specialisten voor verdere behandeling. Dit artikel bespreekt de relatie tussen disfunctionele ademhaling en mondgezondheid, en de cruciale rol van de tandarts in het herkennen en aanpakken van deze problemen.

———-

“All chronic pain, suffering and diseases are caused by a lack of oxygen at the cellular level.”

― Dr. Arthur C. Guyton, M.D., auteur van The Textbook of Medical Physiology

———-

De impact van disfunctionele ademhaling op de mondgezondheid
Disfunctionele ademhaling verwijst naar afwijkingen in het ademhalingspatroon, zoals mondademhaling of oppervlakkige borstademhaling. Mondademhaling, een van de meest voorkomende vormen, zorgt ervoor dat droge, ongefilterde lucht de mondholte binnendringt. Dit leidt tot uitdroging van het mondslijmvlies en een vermindering van de speekselproductie. Speeksel is essentieel voor de bescherming van tanden en tandvlees tegen cariës en voor het in stand houden van een gezonde bacteriële balans in de mond. Patiënten die door hun mond ademen, ervaren vaak een afname in speekselproductie, waardoor de mondgezondheid achteruitgaat en het risico op aandoeningen zoals cariës, gingivitis en parodontitis toeneemt.

Speeksel speelt niet alleen een belangrijke rol in de mondgezondheid, maar ondersteunt ook de afweer tegen schadelijke bacteriën en fungeert als een natuurlijk reinigingsmiddel. Wanneer de speekselproductie wordt verminderd door mondademhaling, ontstaat een mondomgeving die vatbaarder is voor infecties. Dit maakt mondademhaling een belangrijke risicofactor voor zowel de mondgezondheid als de algehele gezondheid. Bovendien belemmert mondademhaling het herstel na mondzorgbehandelingen, omdat een droge mond de genezing vertraagt.

Casuïstiek: Mondademhaling en vergevorderde parodontitis
Tijdens een routinecontrole kwam Martijn, een 52-jarige man, bij de tandarts met klachten over een droge mond en terugtrekkend tandvlees. Martijn was een chronische mondademer en had al verschillende behandelingen ondergaan voor gingivitis, maar zijn klachten bleven terugkeren. Bij onderzoek bleek dat hij last had van parodontitis, met tekenen van botverlies en ernstige ontsteking van het tandvlees. Het team ontdekte dat de mondademhaling van Martijn bijdroeg aan de progressie van zijn tandvleesproblemen, ondanks eerdere behandelingen. Door hem door te verwijzen naar een ademspecialist en hem te helpen zijn ademhaling te corrigeren, werd de situatie onder controle gebracht. Martijn leerde door de neus te ademen, waardoor de speekselproductie toenam en zijn parodontale gezondheid verbeterde.

Nasale obstructies en hun impact op de mondgezondheid
Nasale obstructies, zoals vergrote amandelen, poliepen of een afwijkend neustussenschot, kunnen de oorzaak zijn van chronische mondademhaling. Wanneer de neuswegen geblokkeerd zijn, wordt neusademhaling bemoeilijkt of onmogelijk, waardoor patiënten gedwongen zijn door de mond te ademen. Dit verhoogt niet alleen het risico op diverse mondproblemen zoals cariës, gingivitis en parodontitis, maar vermindert ook de speekselproductie en bevordert de bacteriële groei.

Tandartsen moeten alert zijn op tekenen van nasale obstructies bij hun patiënten, zoals chronische mondademhaling, een droge mond en orthodontische afwijkingen. Bij verdenking van een nasale obstructie is het essentieel om patiënten door te verwijzen naar een KNO-arts voor verder onderzoek en behandeling. Een succesvolle interventie, zoals een operatie om de luchtwegen vrij te maken, kan niet alleen de ademhalingsfunctie herstellen, maar ook de mondgezondheid verbeteren doordat de patiënt weer door de neus kan ademen.

Casuïstiek: Nasale obstructie als oorzaak van mondademhaling
Marieke, een 35-jarige vrouw, bezocht haar tandarts met klachten over een aanhoudende droge mond en terugkerende tandvleesbloedingen. Ondanks goede mondhygiëne bleef haar tandvlees kwetsbaar. Tijdens het consult ontdekte de tandarts dat Marieke voornamelijk door haar mond ademde. Verder onderzoek door een KNO-arts onthulde een ernstige neustussenschotafwijking die haar luchtwegen blokkeerde. Na een succesvolle operatie verbeterde Mariekes ademhaling aanzienlijk, en als gevolg daarvan nam haar speekselproductie toe, waardoor haar tandvleesgezondheid herstelde.

Gingivitis en parodontitis door disfunctionele ademhaling
Mondademhaling verhoogt het risico op gingivitis, een ontsteking van het tandvlees die wordt veroorzaakt door verhoogde bacteriegroei in een droge mondomgeving. Gingivitis kan, wanneer onbehandeld, overgaan in parodontitis, een ernstige tandvleesontsteking die niet alleen het tandvlees aantast, maar ook het bot rondom de tanden. Parodontitis kan uiteindelijk leiden tot tandverlies als het niet tijdig wordt behandeld. Tandartsen moeten waakzaam zijn voor de signalen van mondademhaling, zoals terugtrekkend tandvlees, bloedend tandvlees en een droge mond, die wijzen op beginnende parodontale problemen.

Onderzoek toont aan dat mondademhaling de speekselproductie vermindert, wat leidt tot een kwetsbare mondomgeving. Dit vergroot de kans op ontstekingen in het tandvlees en verergering tot parodontitis. Mondademers vertonen vaak symptomen van terugtrekkend tandvlees, roodheid en droogheid van de mond, die indicaties zijn van een disfunctioneel ademhalingspatroon. Door de bacteriële balans in de mond te verstoren, wordt het tandvlees vatbaarder voor infecties, wat resulteert in chronische parodontale problemen. Tandartsen hebben een unieke positie om deze symptomen vroegtijdig te herkennen en in te grijpen door patiënten door te verwijzen voor ademtherapie of andere interventies die de mondademhaling kunnen corrigeren.

Craniofaciale ontwikkeling en mondademhaling bij kinderen
Bij jonge patiënten kan disfunctionele ademhaling ernstige gevolgen hebben voor de craniofaciale ontwikkeling. Mondademhaling tijdens de groei- en ontwikkelingsjaren van een kind (0-10 jaar) beïnvloedt de vorm en groei van het gezicht en de kaak, ook wel het craniofaciale complex genoemd. Wanneer kinderen chronisch door hun mond ademen, ondervindt de bovenkaak niet de normale druk van de tong tegen het gehemelte. Deze druk is noodzakelijk voor een gezonde ontwikkeling van de kaak en het gehemelte. Het ontbreken hiervan kan leiden tot een smal gehemelte en afwijkingen in de stand van de tanden. Dit resulteert vaak in orthodontische problemen die alleen kunnen worden verholpen door een beugel of chirurgische ingreep.

Craniofaciale afwijkingen veroorzaakt door mondademhaling worden vaak aangeduid als het ‘long-face’ syndroom. Dit syndroom wordt gekenmerkt door een lang en smal gezicht, een smal gehemelte en een verkeerde kaakstand. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die chronisch door hun mond ademen een verhoogd risico hebben op malocclusies zoals een open beet, overbeet en een scheve stand van de tanden. Dit vraagt om vroege orthodontische interventie om verdere complicaties te voorkomen.

Casuïstiek: Mondademhaling bij een kind met orthodontische problemen
Eva, een 8-jarig meisje, werd door haar ouders naar de tandarts gebracht vanwege problemen met haar gebit. Bij onderzoek bleek dat Eva last had van een smal gehemelte, een overbeet en een beperkte kaakontwikkeling. Na verdere analyse werd ontdekt dat Eva chronisch door haar mond ademde, wat de ontwikkeling van haar craniofaciale structuren had beïnvloed. Eva werd doorverwezen naar een orthodontist en ademtherapeut om haar mondademhaling te corrigeren en haar kaakontwikkeling te optimaliseren. Door vroege interventie werd voorkomen dat haar gebitsproblemen verergerden en kon haar ademhaling worden gecorrigeerd om verdere complicaties te voorkomen.

Fysiologische gevolgen van disfunctionele ademhaling
Disfunctionele ademhaling heeft niet alleen gevolgen voor de mondgezondheid, maar ook voor de algehele gezondheid. Bij een gezonde ademhaling vindt een evenwicht plaats tussen zuurstof (O₂), koolstofdioxide (CO₂) en stikstofmonoxide (NO). Zuurstof is essentieel voor de cellulaire functie, maar de opname en afgifte van zuurstof aan de weefsels is afhankelijk van de juiste concentratie CO₂ in het bloed. Bij disfunctionele ademhaling, zoals mondademhaling of hyperventilatie, wordt te veel CO₂ uitgeademd. Dit verstoort het zuur-base evenwicht in het lichaam, wat leidt tot een inefficiënte zuurstofoverdracht naar de weefsels. Dit kan symptomen veroorzaken zoals vermoeidheid, duizeligheid en een verminderde fysieke prestatie.

Stikstofmonoxide (NO), dat voornamelijk in de neusholte wordt geproduceerd, speelt een belangrijke rol in het verwijden van bloedvaten en het verbeteren van de zuurstofopname in het lichaam. Neusademhaling stimuleert de productie van NO, wat helpt om de bloedvaten te verwijden en de zuurstoftoevoer naar de weefsels te verbeteren. Patiënten die door hun mond ademen, produceren minder NO, wat leidt tot verminderde vasodilatatie en inefficiënte zuurstoftoevoer naar de organen.

OMFT, Myobrace en logopedie voor correctie van de tongpositie
Oromyofunctionele therapie (OMFT) is een effectieve behandelmethode voor het corrigeren van disfunctionele mondgewoonten, waaronder verkeerde tongpositie en mondademhaling. Een onjuiste tongpositie speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van orthodontische problemen, zoals malocclusies en een smal gehemelte, vooral bij kinderen. Bij OMFT worden specifieke oefeningen gebruikt om de spieren rond de mond, tong en keel te versterken en te hertrainen, waardoor de patiënt leert de tong op de juiste positie te houden, namelijk tegen het gehemelte.

Een belangrijk hulpmiddel bij OMFT is de Myobrace, een orthodontisch apparaat dat niet alleen helpt bij het corrigeren van de stand van de tanden, maar ook de ademhaling door de neus bevordert en de positie van de tong corrigeert. De Myobrace richt zich op het verbeteren van de functie van de mond- en gezichtsstructuren, en helpt patiënten, vooral kinderen, om van hun mondademhaling af te komen en door de neus te leren ademen.

Naast OMFT en het gebruik van de Myobrace, speelt logopedie een cruciale rol in het corrigeren van de tongpositie. Logopedisten werken samen met tandartsen en orthodontisten om patiënten te helpen hun spraak- en slikpatronen te verbeteren. Door middel van logopedie wordt de tongpositie getraind, wat niet alleen helpt bij het verbeteren van de ademhaling, maar ook bij het bevorderen van een correcte slikbeweging en het voorkomen van verdere gebitsproblemen.

Casuïstiek: OMFT en Myobrace voor correctie van de tongpositie bij een jong patiënt
Joris, een 10-jarige jongen, had al geruime tijd last van een open beet en een afwijkende stand van de tanden, veroorzaakt door een verkeerde tongpositie en mondademhaling. Na overleg met een orthodontist en een ademtherapeut werd Joris gestart met OMFT, in combinatie met de Myobrace en logopedische sessies. Gedurende het traject leerde Joris om zijn tong correct tegen het gehemelte te plaatsen en over te schakelen op neusademhaling. Na enkele maanden was er al een aanzienlijke verbetering zichtbaar in zijn gebit, en zijn ademhalingspatroon was volledig gecorrigeerd. Dankzij de vroege interventie kon worden voorkomen dat hij later een intensieve orthodontische behandeling zou ondergaan.

Diagnostiek en behandeling van disfunctionele ademhaling in de tandartspraktijk
Tandartsen kunnen een cruciale rol spelen bij het diagnosticeren van disfunctionele ademhaling. Het artikel “Oral Habits in Childhood and Occlusal Pathologies” behandelt de impact van mondgewoonten, zoals mondademhaling, op de ontwikkeling van occlusale pathologieën bij kinderen. Het benadrukt dat gewoonten zoals duimzuigen, lipbijten en vooral mondademhaling kunnen leiden tot structurele veranderingen in het craniofaciale complex. Deze veranderingen, zoals een smal gehemelte, malocclusies en afwijkende tandposities, verhogen het risico op gebitsproblemen die vaak orthodontische correcties vereisen. Het artikel onderstreept het belang van vroege interventie, waarbij tandartsen een cruciale rol spelen in het identificeren en doorverwijzen van kinderen met dergelijke problematische mondgewoonten om verdere complicaties te voorkomen.

Tijdens routinecontroles kunnen tandartsen letten op symptomen die wijzen op mondademhaling, zoals een droge mond, terugtrekkend tandvlees en slijtage van het tandglazuur door bruxisme. Orthodontische afwijkingen zoals een smal gehemelte en malocclusies kunnen ook indicaties zijn van een chronische mondademhaling. Daarnaast is het checken van het tongriempje op jonge leeftijd cruciaal zodat borstvoeding mogelijk is en de tong tegen het gehemelte kan rusten.

Een multidimensionale anamnese, die rekening houdt met fysieke, biomechanische, psychologische en sociale factoren, is essentieel om een compleet beeld te krijgen van het ademhalingspatroon van de patiënt.

Een effectieve manier om disfunctionele ademhaling te identificeren, is door het gebruik van de Nijmeegse vragenlijst en de Self Evaluation of Breathing Questionnaire (SEBQ). De Nijmeegse vragenlijst is een diagnostische tool die symptomen zoals kortademigheid en duizeligheid evalueert, wat kan wijzen op hyperventilatie. De SEBQ helpt bij het beoordelen van inefficiënte ademhalingspatronen en is vooral nuttig bij patiënten die door hun mond ademen of lijden aan stressgerelateerde ademhalingsproblemen.

Behandelingsopties voor disfunctionele ademhaling omvatten myofunctionele therapie, ademhalingsoefeningen en orthodontische behandeling. Myofunctionele therapie richt zich op het versterken van de spieren rond de mond en het gehemelte, waardoor patiënten leren om weer door de neus te ademen. Bij kinderen kunnen orthodontische behandelingen zoals het verbreden van het gehemelte helpen om de luchtwegen te openen en de ademhaling te verbeteren, wat verdere complicaties kan voorkomen.

Conclusie en uitnodiging voor scholing
Disfunctionele ademhaling heeft verstrekkende gevolgen voor zowel de mondgezondheid als de algehele gezondheid van patiënten. Door disfunctionele ademhaling vroegtijdig te herkennen en de juiste behandeling in te zetten, kunnen tandartsen bijdragen aan een verbetering van de mondgezondheid en het welzijn van hun patiënten.

Wilt u meer leren over het herkennen en behandelen van disfunctionele ademhaling in uw praktijk? Meld u dan hier aan voor de Scholingsdag Toegepaste Ademfysiologie in de Tandheelkunde voor Mondzorgprofessionals op zaterdag 22 maart 2025 in het Rusttheater Reutum. Deze intensieve training biedt diepgaande kennis en praktische vaardigheden om disfunctionele ademhaling te behandelen.

Referenties
1. Deenstra, D. D., et al. (2022). “Prevalence of hyperventilation in patients with asthma.” Journal of Asthma.
2. Gelb, M. L. (2016). “AirwayCentric® Dental Education.” CRANIO: The Journal of Craniomandibular Practice.
3. Tamkin, H., et al. (2020). “Impact of Airway Dysfunction on Dental Health.” Journal of Oral Health and Dental Care.
4. Bonuck, K., et al. (2012). “Sleep disordered breathing and cognitive development in children.” Pediatrics.
5. Lim, S. (2021). Breathe, Sleep, Thrive: Discover how airway health can unlock your child’s greater health, learning, and potential. Melbourne, Australia: Chew to Thrive.
6. Santos Barrera, M., et al. (2024). Oral habits in childhood and occlusal pathologies. Clin Pract, 14(1), 57-66.